علاقه مندان به طبیعت روستای رزجرد پیش‌تر با جاذبه‌های آن آشنایی داشته و بسیاری از آنان به این روستا سفر نموده‌اند اما یافته‌های اخیر محققان زمین‌شناسی حکایت از وجود سنگ‌های منحصر به فردی در این پهنه دارد که در هیچ جا مشابه و نظیر ندارد.

تپه آسو مرز (مرز آسیاب)

هر گردشگری که برای تفریح و تفرج راه خود را به تپه باصفای آسو مرز (Asso marz) یا مرز آسیاب، واقع در جنوب روستای رزجرد در کنار رودخانه رزجرد کج کرده باشد، به سنگ‌های عجیبی بر می‌خورد که ذهن‌های کنجکاو را به خود جلب می‌کند و شاید هیچ وقت هم نقش چنین سنگی از خاطرش نرود. بد نیست بدانید این پدیده عجیب فقط در این نقطه از ایران و حتی کره زمین یافت می‌شود.

اما آنچه شما در اینجا می‌بینید تعداد بی‌شماری گلوله‌های کاملاً کروی ریز و درشت با اندازه‌های ۱/۰ تا ۵۰ میلیمتر خاکستری تا قهوه‌ای رنگ که در زمینه‌ای هم جنس خودش قرار دارد. این گلوله‌ها به راحتی از زمینه خود جدا می‌شوند و می‌توان به راحتی آن‌ها از زمین جمع کرد.

این سنگ‌ها از قدیم برای بازی‌های کودکانه روستا نظیر یه قل دو قل (دسه سنگ، Dasa Sang)، تیله بازی استفاده می‌شد.

پیش از آن که در مورد چگونگی پیدایش و ساختار آن بحث به میان آوریم، در آیات و نشانه‌های خالق هستی که در سرتاسر گیتی نشان از وجود نظم و ترتیب در جهان را یادآور می‌شود، تأمل می‌کنیم که مشاهده این سنگ‌ها نیز قدرت بی انتهای پروردگار را یکبار دیگر متجلی می‌سازد.

تفسیر نحوه تشکیل چنین سنگی سال‌ها مورد توجه زمین‌شناسانی قرار گرفته است که مستقیم یا غیر مستقیم تلاش داشته‌اند تا علت تشکیل آن را بدانند. برخی آن را حاصل انفجار آتشفشان به شکل بمب‌های آتشفشانی دانسته‌اند، برخی دیگر عوامل ثانویه‌ی سطح زمین را در تشکیل آن دخالت داده‌اند.

اما با توجه به نتیجه تحقیقات علمی اخیر می‌توان فرآیند پیدایش آن را به شرح زیر بیان کرد:

  • ساختار میکروسکپی گلوله‌ها و زمینه آن‌ها همانند است.
  • کانی‌شناسی و حتی ترکیب شیمیایی کلی ذرات تشکیل دهنده گلوله‌ها و زمینه فرق چندانی با هم ندارد.
  • در لا به لای این سنگ‌ها، لایه‌های نازک نیم تا ۱ متری اسکوری (نوعی سنگ پا) و نیز بمب‌های آتشفشانی دوکی تا مخروطی شکل وجود دارد.
  • در پیرامون گلوله‌ها، لایه نازک چند میکرونی موسوم به لایه‌ی گدازه یخ زده وجود دارد.
  • میزان تخلل گلوله‌ها کمتر از زمینه است.
  • از نظر شیمیایی مقدار سیلیس گلوله‌ها کمی بیشتر از زمینه و در عوض مقدار آب آن‌ها کمتر از زمینه است.

با توجه به یافته‌های فوق و نیز برخی شواهد پیچیده‌تر که خارج از این مقال است، علت ایجاد چنین رخنمون انحصاری و جالب توجه، تفکیک یک سیّال آبدار از مذاب به هنگام فوران آتشفشانی در نزدیکی سطح زمین است چنین فورانی از نوع فوران‌های جدید است که در دامنه کوه‌های البرز و در مجاورت گسل فعال شمال قزوین اتفاق افتاده است.

عباس آسیابان‌ها

استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

ضمن سپاس و قدردانی از جناب آقای دکتر آسیابان‌ها که این مطلب را برای نشریه تهیه نموده اند شرح علمی این یافته اخیر که در مقاله علمی پژوهشی ایشان و همکارشان تحت عنوان «Globule-rich lavas in the Razjerd district, Qazvin, Iran: a unique volcanic fabric» در مجله «Arabian Journal of Geosciences» به چاپ رسیده است از لینک زیر قابل دسترسی است.

http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs12517-013-0842-4